نمک از دیرباز اهمیت ویژه‌ای در زندگی روزمره مردم داشته است. به همین دلیل حکومت ها همواره به دنبال بدست آوردن منابع بیشتر نمک بوده‌اند. این نوشتار شما را با دلایل اهمیت نمک، منابع استخراج نمک و موارد عمده مصرف آن آشنا می‌کند.
تاریخچه مختصری از اهمیت نمک
تا قبل از پیشرفت تکنولوژی، نمک نقش حائز اهمیتی در شکل گیری تمدن داشت. به طوری که قبل از میلاد مسیح هنگامی که آب اقیانوس‌ها بالا آمد و به موجب آن، سواحل امپراطوری روم باستان از بین رفت، رومی ها، فلسطین را جهت به دست آوردن نمک از بحرالمیت تسخیر کردند. چرا که در آن زمان استحصال نمک از خشک کردن آب دریاها یکی از مهم‌ترین منابع استخراج نمک محسوب می‌شد. در آن زمان، ارتش روم به عنوان حقوق، نمک دریافت می‌کردند. همین باعث شد در آینده لغت انگلیسی salary به معنای حقوق نیز از عبارت لاتین Salarium Orgentum حاصل شود که برای نامگذاری همین نمک دریافتی توسط این سربازان استفاده می‌شد (منبع). به احتمال زیاد، قدیمی‌ترین تاجران نمک، فینیقی‌ها بودند که طی سال‌های 1200-300 قبل از میلاد به این کار مشغول بودند. امروزه تولید نمک در دنیا به میلیون‌ها تن می‌رسد و در صنایع مختلف، کاربرد دارد.
موارد عمده مصرف نمک
و اما این اهمیت بالای نمک چه دلیلی دارد؟ موارد عمده مصرف نمک کدامند که حکومت ها این چنین خود را برای تأمین نمک مورد نیاز به تکاپو می‌انداخته‌اند؟ در گذشته از نمک بعنوان چاشنی و ماده‌ای برای نگهداری طولانی‌تر مواد غذایی استفاده می‌شده است. همچنین در کسب و کارهایی چون دباغی نیز از نمک بهره می‌بردند. اما امروزه مصرف‌کننده‌های نمک بطور عمده به سه دسته زیر تقسیم میشوند.
- 60% نمک تولیدی جهت مصرف در صنایع شیمیایی
- 30% جهت مصرف انسانی و صنایع غذایی
- 10% در موارد صنعتی دیگر.
95% مصرف نمک در صنایع شیمیایی جهت تولید سه نوع محصول اصلی مصرف میشوند: سود سوز آور (NaOH)، کربنات سدیم (Na2CO3) و گاز کلر (CL2). این محصولات، مواد اولیه بسیاری از صنایع از قبیل کاغذسازی، نساجی، صنایع نفت، ساخت شیشه، شوینده‌ها، فولاد، تصفیه آب، تولید PVC، صنایع شیمیایی معدنی و آلی و بسیاری دیگر از صنایع می‌باشند.
منابع استخراج نمک
منابع استخراج نمک در دنیا به چند دسته تقسیم میشوند که عبارتند از :
– اقیانوس ها، دریاها و دریاچه ها (Solar Salt).
– معادن نمک (Rock Salt).
– چاه های آب نمک (Brine Well).
امروزه تولید نمک در دنیا بالغ بر 240 میلیون تن در سال است. منبع استخراج تقریباً یک سوم این مقدار به روش اقیانوس ها، دریاها و دریاچه‌ها هستند. از آنجا که برای استخراج نمک از این منابع، آب شور را زیر نور خورشید تبخیر می‌کنند، به نمک حاصله Solar Salt می‌گویند. یک ســوم دیگر به روش استفاده از منابع سنگ نمک (Rock Salt) استخراج می‌شود. مابقی از طریق حوضچه های زیرزمینی آب نمک (Brine Well) استحصال می‌شود.
از نظر ترکیب، حدود 90 درصد از کل املاح را مولکولهای کلرید سدیم تشکیل داده و یا به عبارتی 90 درصد از آن را نمک تشکیل می‌دهد. 10 درصد مابقی را سایر عناصر و موارد معدنی تشکیل می‌دهند.
بسیاری از عناصر موجود در آب دریا در تولید نمک صنعتی به عنوان ناخالصی محسوب میشوند. وجود این ناخالصی‌ها از ارزش اقتصادی نمک تولید شده می‌کاهد. در صورت افزایش بیش از حد متعارف ناخالصی‌ها، نمک ارزش اقتصادی خود را از دست می‌دهد.
تفاوت نمک دریایی با انواع دیگر نمک
نمک دریایی مستقیما از آب های آزاد دنیا بدست می آید. لذا کلیه نمک‌هایی که از دریاچه‌های بسته و یا چشمه‌های شور و یا اعماق زمین به طریقه انحلال حاصل میشوند را نمی‌توان به عتوان نمک دریایی در نظر گرفت. نمک دریایی بصورت کریستالی با دانه‌بندی و آنالیز مشخص و تقریباً بصورت همگن تولید می‌شود. از آنجایی که آنالیز آب دریا در هر منطقه در طی زمان دچار تغییرات بسیار اندکی می‌گردد، می‌توان با کنترل پروسه همیشه نمک یکنواختی را بدست آورد. این درحالیست که در تولید نمک‌های آبی از دریاچه‌های بسته هیچ گونه کنترل خاصی بر روی تولید نمک وجود ندارد و درحقیقت فقط عمل تبخیر و برداشت نمک انجام و آنالیز نمک راسب شده است. چرا که آنالیز ورودی آب به درون آنها مرتبا در حال تغییر بوده و در نتیجه آنالیز نمک، تابع تغییرات آنالیز آب ورودی است.
در آب دریاهای آزاد، فلزات سنگین بسیار کم بوده و در پروسه تولید، قابلیت کنترل دارند. اما فلزات سنگین در نمک‌های آبی بستگی به آبهای ورودی دارد و گاها بسیار بالا می‌باشد.
در تولید نمک دریایی، شرایط تولید به گونه‌ای است که فقط NaCl نشست پیدا می‌کند. این در حالی است که در تولید نمک آبی، بسیاری از نمک‌ها، همزمان نشست پیدا نموده و جداسازی، شامل هزینه‌های اضافی خواهد بود .
به طور کلی می‌توان گفت نمک‌های دریایی دارای درصد خلوص بالا و ناخالصی‌های کم و طعم و شوری محنصر بفردی می‌باشند که در سایر نمک‌ها وجود ندارد.
آخرین دیدگاه‌ها